जनकपुर  —

मल लिन राजविराज नगरपालिका–१ का दुलिचन्द खंग बिहीबार बिहानै नगरपालिकाको कार्यालयमा पुगे । सार्वजनिक बिदा भएका कारण कार्यालय बन्द थियो ।

उनीसँगै नगरपालिका कार्यालय आएका सयौं किसान रासायनिक मलका लागि नगरपालिकाको मुख्य कार्यालय अगाडि भीड नै लाग्यो ।

नगरपालिकाको वडा नम्बर १ को कार्यालयले मलखादका लागि कुपन दिने बताएपछि दुलिचन्दसहितका किसान नगरपालिकामा आएका थिए । जम्मा ८ किलो मलको मात्र कुपन पाएपछि ती किसान निराश भएर फर्किए ।

‘गहुँ छर्न खेत तयार छ । मलको अभावमा गहुँ छर्न पाएका छैनौं,’ दुलिचन्दले कान्तिपुरसँग भने,‘१० कठ्ठाभन्दा बढी खेत तयार गरेर राखेको छु ।

मल दिइरहेको छ जम्मा ८ किलो । तयार गरिएको खेतमा मलको अभावमा गहुँ छर्न नपाउँदा खेतमा गएपछि आँखाबाट आँशु झर्छ ।’ उनका अनुसार मलबिना किसाना खेती गर्न सक्ने अवस्थामा छैनन् । ‘धानको सिजनमा भदौमा पनि मल पाइएन ।

अहिले गहुँका लागि पनि मल छैन,’ उनले भने, ‘मलबिना किसानको लगानी पनि खेतीबाट उठिरहेको अवस्था छैन ।’ सप्तरी तिलाठी कोइलाडी–८ तोपाका किसान रामविलास यादवले वडा तहमा आउने मलको परिणाम जहिल्यै पनि अपुग हुने गरेका बताए ।

आवश्यकताअनुसार मलखाद उपलब्ध हुन नसक्दा गहुँ खेतीको मुखमा किसानको बिजोग भएको छिन्नमस्ता गाउँपालिकाका अध्यक्ष विद्यानन्द चौधरीले बताए ।

‘केही दिनअघि नै हामीले स्थानीय प्रशासनलाई मलखादको आवश्यक व्यवस्थापन गर्न आग्रह गरेका थियौं,’ उनले भने, ‘फेरि उही पुरानै रोग मलको अभावमा किसान रोइरहेका छन् ।

’ गहुँ सिजनका लागि छिन्नमस्ता गाउँपालिकामा मात्रै ६ हजार बोरा मलखादको आवश्यकता छ । तर, आएको १२ सय बोरा कसरी वितरण गर्न पालिकालाई समस्या परेको छ । गाउँपालिका अध्यक्ष चौधरीले भने, ‘माग एकातिर छ तर पूर्ति न्यून छ ।’

मलखादको अभावमा अधियामा खेत लिएका किसानको झन बिजोग छ । वार्षिक रूपमा खेत भाडामा लिएर खेती गर्ने कृषकहरूलाई मलखादको अभावमा उत्पादन नहुँदा समस्यामा परेका छन् ।

‘खेतका साहुसँग गरिएको प्रतिबद्धताअनुसार उनलाई धान–गहुँ दिनैपर्छ । तर मलखादको अभावमा उब्जनी कम हुँदै गएको छ,’ किसान रामविलासले भने, ‘कृषक सबैतिरबाट मारमा परेका छन् ।

मलखादका नाममा आन्दोलन भए, चुनावी मुद्दा नै बन्यो । तर गहुँखेतीको सिजन सुरु भयो खाद्य छैन् ।’ उनका अनुसार मलका लागि पालिका कार्यालयमा किसानको तँछाडमछाड हुने गरेको छ । दिनभर लाममा बस्दा पनि खेतमा चाहिने जति मल नपाउँदा निराश बनाएको उनले बताए ।

‘मलखादको अभावमा खेत बाँझै राख्नुपर्ने अवस्था आएको छ,’ छिन्नमस्ता गाउँपालिकाका किसान रामधनी मण्डलले भने, ‘राज्य सञ्चालकलाई अन्नको अभाव हुँदैन । किन मलखादको उपलब्ध गराउन गम्भीर बन्छ र ?’ मलखादको सस्या अहिले पहिलो पटक भने भएको होइन । धान वा गहुँको खेती सिजन सुरु हुनासाथ सधै मलखादको अभाव हुने गरेको छ ।

तर यसको स्थायी समाधान भएको छैन । सप्तरी जिल्लामा ८१ हजार ६ सय ६८ हेक्टर जग्गा खेतीयोग्य छ । उक्त जग्गामा खेती गर्न वर्षभरि २३ हजार ८ सय ५७ दशमलव १५ मेट्रिक टन युरिया, १२ हजार ७ सय ८४ दसमलव १ मेट्रिक टन डीएपी, ९ हजार २४ मेट्रिक टन पोटासको आवश्यकता छ ।

पछिल्लो पटक कृषि सामग्री संस्थान र साल्ट ट्रेडिङ लिमिटेड मिलाएर जिल्लामा हिउँदेवालीका लागि ४ सय ९ दशमलब ६५ मेट्रिक टन डीएपी,२ सय ८३ दशमलव ७५ मेट्रिक टन युरिया र ८३ दशमलव ७ मेट्रिक टन युरिया आएको छ ।

जिल्लामा मौज्दात मलखादले किसानको आवश्यकता धान्न सक्ने अवस्था नरहेकाले तत्काल रासायनिक मलको व्यवस्थापन प्रदेश र संघीय सरकारले मिलाउनुपर्नेमा साताअघि जिल्लाका स्थानीय तह प्रमुखहरूले प्रमुख जिल्ला अधिकारीमार्फत प्रधानमन्त्रीलाई ज्ञापनपत्रसमेत बुझाएका थिए ।

‘हामीले पटक पटक प्रदेश र संघ सरकारलाई स्थानीय प्रशासनमार्फत ध्यानाकर्षण गराइरहेका छौं । तर कुनै सुनुवाइ भइरहेको छैन,’ छिन्नमस्ता गाउँपालिकाका अध्यक्ष विद्यानन्द चौधरीले भने, ‘मलखाद नपाउँदा कृषकहरू भन्न आउँछन्, तर हामी कहाँबाट दिनु ?’